ภาษาและความคิด: วิธีที่ภาษาเปลี่ยนแปลงวิธีคิดของเรา

ภาษาเป็นเครื่องมือที่มนุษย์ใช้สื่อสารความคิดซับซ้อนระหว่างกันได้อย่างน่าทึ่ง มันไม่ใช่แค่ชุดของคำพูดหรือสัญลักษณ์ แต่ยังเป็นกรอบที่กำหนดวิธีที่เราเข้าใจโลกและตัวเอง คลิปวิดีโอหนึ่งที่น่าสนใจจาก TED โดยนักวิทยาศาสตร์ด้านความรู้ความเข้าใจ Lera Boroditsky ได้เปิดเผยเรื่องราวและตัวอย่างที่ชัดเจนว่าภาษาทำหน้าที่มากกว่าแค่การสื่อสาร แต่ยังเป็นตัวกำหนดวิธีคิดของมนุษย์ในมิติที่ลึกซึ้งและหลากหลาย

ภาษากับความคิด: คำถามที่ยังไม่มีคำตอบเด็ดขาด

เรารู้กันว่ามีภาษาประมาณ 7,000 ภาษาในโลกนี้ แต่ละภาษามีเสียง คำศัพท์ และโครงสร้างเฉพาะตัวที่แตกต่างกันอย่างมาก คำถามที่น่าสนใจคือ "ภาษาที่เราพูดส่งผลต่อวิธีที่เราคิดหรือไม่?"

ประวัติศาสตร์ของคำถามนี้ยาวนานมาก ตั้งแต่ยุคของจักรพรรดิชาร์ลส์มหาราชที่กล่าวว่า “การมีภาษาที่สอง เหมือนได้มีวิญญาณที่สอง” ซึ่งสะท้อนความเชื่อว่าภาษาสร้างโลกทัศน์และความเป็นจริงของเรา ขณะเดียวกัน วรรณกรรมอย่างเชคสเปียร์ก็ท้าทายแนวคิดนี้ผ่านคำพูดของจูเลียตว่า “ชื่อเรียกอะไรสำคัญหรือ? ดอกกุหลาบจะยังคงมีกลิ่นหอมไม่ว่าจะเรียกชื่อใดก็ตาม” ซึ่งบอกเป็นนัยว่าภาษาอาจไม่ใช่ตัวกำหนดความจริงทั้งหมด

แม้จะถกเถียงกันมาหลายพันปี แต่ยังไม่มีคำตอบที่ชัดเจนและแน่นอนว่าสิ่งใดถูกต้องที่สุด อย่างไรก็ตาม งานวิจัยสมัยใหม่โดยเฉพาะในห้องทดลองของ Lera Boroditsky และนักวิจัยทั่วโลกเริ่มมีข้อมูลเชิงวิทยาศาสตร์ที่ช่วยให้เราเข้าใจความสัมพันธ์นี้ได้ดีขึ้น

ตัวอย่างภาษาที่เปลี่ยนวิธีคิดและการรับรู้ของมนุษย์

หนึ่งในตัวอย่างที่น่าสนใจมากคือภาษาของชุมชนชาวพื้นเมือง Kuuk Thaayorre ในออสเตรเลีย พวกเขาไม่ได้ใช้คำว่า “ซ้าย” หรือ “ขวา” แต่ใช้ทิศทางจริง ๆ เช่น “เหนือ ใต้ ตะวันออก ตะวันตก” ในการบอกตำแหน่งและทิศทาง เช่น ถ้าจะบอกว่า “มีมดอยู่ที่ด้านซ้ายของเท้า” จะถูกแทนที่ด้วยคำว่า “มีมดอยู่ทางทิศตะวันตกเฉียงใต้ของเท้า”

ในชีวิตประจำวันของพวกเขา การทักทายไม่ได้หมายถึงแค่การพูดว่า “สวัสดี” แต่เป็นการถามว่า “คุณกำลังไปทางทิศไหน?” และตอบกลับด้วยทิศทางที่กำลังเดินอยู่ นี่จึงทำให้พวกเขามีความสามารถในการระบุตำแหน่งและทิศทางได้อย่างแม่นยำเหนือกว่าคนทั่วไปมาก

ลองจินตนาการดูว่า ถ้าเราเดินตลอดวันและทุกครั้งที่พบใครต้องบอกทิศทางที่เราเดินอยู่ นั่นคือการฝึกสมองและการรับรู้ที่ลึกซึ้งมากกว่าการใช้คำว่า “ซ้าย” หรือ “ขวา” ที่สัมพันธ์กับตัวเราเองเพียงอย่างเดียว

เมื่อให้ผู้ฟังทั่วไปลองปิดตาและชี้ไปที่ทิศตะวันออกเฉียงใต้กลับพบว่าคนส่วนใหญ่ตอบผิดหรือคลุมเครือ แตกต่างจากเด็กอายุ 5 ปีในชุมชน Kuuk Thaayorre ที่สามารถระบุทิศทางได้ถูกต้องอย่างชัดเจน

การรับรู้เวลาในแต่ละภาษา

อีกตัวอย่างที่น่าสนใจคือวิธีที่แต่ละภาษาจัดการกับเวลา เช่น ชาวตะวันตกส่วนใหญ่ที่ใช้ภาษาอังกฤษมักจะจัดลำดับเหตุการณ์จากซ้ายไปขวา ตามทิศทางของการเขียน ในขณะที่ภาษาอาหรับหรือฮิบรูจะจัดลำดับจากขวาไปซ้าย

แต่สำหรับชาว Kuuk Thaayorre ซึ่งไม่ใช้คำว่า “ซ้าย” หรือ “ขวา” ในชีวิตประจำวัน เวลาจะถูกจัดเรียงตามทิศทางของโลก เช่น ถ้าหันหน้าไปทางทิศใต้ เวลาจะไหลจากซ้ายไปขวา หากหันไปทางเหนือก็จะไหลในทิศทางตรงกันข้าม

นี่หมายความว่าความเข้าใจเรื่องเวลาไม่ได้ขึ้นอยู่กับตัวเราเพียงอย่างเดียว แต่ขึ้นอยู่กับทิศทางและภูมิประเทศที่เรามีปฏิสัมพันธ์อย่างลึกซึ้ง ความคิดเรื่องเวลาของพวกเขาจึงผูกพันกับโลกทางกายภาพมากกว่าความคิดเชิงนามธรรมแบบที่เราคุ้นเคย

ภาษาและตัวเลข: ความสำคัญของคำศัพท์ทางคณิตศาสตร์

การนับจำนวนเป็นอีกหนึ่งตัวอย่างที่แสดงให้เห็นว่าภาษาเปลี่ยนวิธีคิดได้อย่างไร ในภาษาอังกฤษ เราเรียนรู้ตัวเลขตั้งแต่เด็กและใช้ตัวเลขเพื่อช่วยในการนับและเปรียบเทียบจำนวนได้อย่างแม่นยำ

แต่ในบางภาษาของชุมชนพื้นเมืองบางกลุ่ม กลับไม่มีคำศัพท์สำหรับตัวเลขมากกว่าหรือเท่ากับเจ็ดหรือแปด ซึ่งส่งผลให้พวกเขาไม่สามารถนับจำนวนได้อย่างแม่นยำเท่ากับคนที่มีคำศัพท์ตัวเลขครบถ้วน

ความสามารถในการนับจำนวนนี้จึงเป็นพื้นฐานสำคัญที่ช่วยให้มนุษย์สามารถพัฒนาคณิตศาสตร์ขั้นสูง เช่น พีชคณิต หรือการสร้างโครงสร้างซับซ้อนอย่างห้องเรียนหรือระบบเทคโนโลยีต่าง ๆ ได้

การรับรู้สีในภาษาต่าง ๆ

ภาษายังมีผลต่อการรับรู้สีด้วย เช่น ภาษาอังกฤษมีคำเดียวสำหรับ “สีฟ้า” แต่ในภาษารัสเซียจะมีคำแยกชัดเจนระหว่าง “ฟ้าอ่อน” (goluboy) และ “ฟ้าเข้ม” (siniy)

การทดลองพบว่า ผู้พูดภาษารัสเซียสามารถแยกแยะสีฟ้าอ่อนและฟ้าเข้มได้เร็วและแม่นยำกว่าผู้พูดภาษาอังกฤษ เพราะสมองของพวกเขาถูกฝึกให้รับรู้ความแตกต่างนี้อย่างชัดเจนตั้งแต่เด็ก

นี่แสดงให้เห็นว่าภาษาไม่เพียงแค่สะท้อนความจริงเท่านั้น แต่ยังมีอิทธิพลต่อการรับรู้ภาพและสีในระดับประสาทสัมผัสอีกด้วย

โครงสร้างไวยากรณ์และความคิดเรื่องเพศ

ภาษาหลายภาษามีกลไกทางไวยากรณ์ที่เรียกว่าหมวดหมู่เพศ เช่น ในภาษาเยอรมัน คำว่า “ดวงอาทิตย์” เป็นเพศหญิง แต่ในภาษาสเปนเป็นเพศชาย ส่วน “พระจันทร์” จะตรงกันข้าม

จากการศึกษาพบว่า ผู้พูดภาษาเยอรมันมักจะอธิบายวัตถุที่เป็นเพศหญิง เช่น สะพาน ว่า “สวยงาม” หรือ “สง่างาม” ขณะที่ผู้พูดภาษาสเปนจะมองว่าสะพานเป็น “แข็งแรง” หรือ “ยาว” ซึ่งเป็นคำที่สะท้อนเพศชายมากกว่า

นี่คืออีกหนึ่งตัวอย่างที่แสดงว่าภาษาอาจมีอิทธิพลต่อวิธีที่เรามองสิ่งรอบตัวและตีความคุณสมบัติของมันอย่างไม่รู้ตัว

การเล่าเรื่องและการรับรู้เหตุการณ์ในภาษาต่าง ๆ

ในภาษาอังกฤษ เรามักจะพูดว่า “เขาทำแจกันแตก” ซึ่งเน้นที่ตัวผู้กระทำและความรับผิดชอบ ในขณะที่ในภาษาสเปน จะพูดว่า “แจกันแตก” หรือ “แจกันแตกเอง” ซึ่งลดความสำคัญของตัวผู้กระทำลง

การใช้โครงสร้างประโยคเช่นนี้ส่งผลต่อการจดจำและการรับรู้เหตุการณ์ เช่น ผู้พูดภาษาอังกฤษจะมีแนวโน้มจำตัวผู้กระทำผิดได้ดีกว่า ในขณะที่ผู้พูดภาษาสเปนอาจจะเน้นที่ผลลัพธ์หรือเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นมากกว่า

ผลลัพธ์นี้มีผลกระทบที่สำคัญต่อระบบกฎหมายและการตัดสินโทษ เพราะภาษาอาจมีส่วนในการกำหนดความรู้สึกผิดชอบชั่วดีและการลงโทษที่แตกต่างกัน

ความงดงามและความสำคัญของความหลากหลายทางภาษา

สิ่งที่น่าทึ่งคือภาษาทั้งหมดนี้ไม่ได้เป็นแค่เครื่องมือสื่อสาร แต่ยังเป็นการสร้างจักรวาลความคิดที่แตกต่างกันกว่า 7,000 จักรวาลทั่วโลก

แต่ความหลากหลายนี้กำลังเผชิญกับวิกฤต เพราะในทุก ๆ สัปดาห์จะมีภาษาหนึ่งภาษาหายไป และคาดว่าภายในร้อยปีข้างหน้าภาษากว่าครึ่งหนึ่งของโลกอาจสูญพันธุ์

ยิ่งกว่านั้น งานวิจัยทางสมองและจิตวิทยามนุษย์ส่วนใหญ่ยังคงอยู่บนฐานของผู้เรียนที่เป็นคนอเมริกันและพูดภาษาอังกฤษเท่านั้น ซึ่งทำให้ความเข้าใจของเราต่อสมองมนุษย์ยังคงแคบและขาดความหลากหลาย

ดังนั้น การศึกษาภาษาและวัฒนธรรมที่แตกต่างกันจึงเป็นกุญแจสำคัญในการขยายมุมมองความเข้าใจมนุษย์อย่างแท้จริง

Quote คำพูดกระแทกใจ

“To have a second language is to have a second soul.” (การมีภาษาที่สอง เหมือนได้มีวิญญาณที่สอง)
“What’s in a name? That which we call a rose by any other name would smell as sweet.” (ชื่อเรียกอะไรสำคัญหรือ? ดอกกุหลาบจะยังคงมีกลิ่นหอมไม่ว่าจะเรียกชื่อใดก็ตาม)

การนำไปใช้ในชีวิต

ความเข้าใจว่า “ภาษากำหนดความคิด” เปิดโอกาสให้เราใคร่ครวญว่าภาษาที่เราใช้มีอิทธิพลต่อการรับรู้และการตัดสินใจในชีวิตประจำวันอย่างไร เราสามารถใช้ความรู้นี้เพื่อ:

• เสริมสร้างทักษะด้านภาษาที่สองหรือหลายภาษา เพื่อเปิดมุมมองและวิธีคิดใหม่ ๆ
• ตระหนักถึงความแตกต่างทางวัฒนธรรมและภาษาที่อาจส่งผลต่อการสื่อสารและความเข้าใจระหว่างบุคคล
• พัฒนาความสามารถในการคิดนอกกรอบและมองโลกในมุมที่หลากหลายมากขึ้น
• ส่งเสริมการอนุรักษ์ภาษาพื้นเมืองและภาษาที่ใกล้สูญพันธุ์ เพื่อรักษาความหลากหลายทางความคิดและวัฒนธรรม
• นำความเข้าใจเรื่องโครงสร้างภาษาและการรับรู้มาประยุกต์ใช้ในงานด้านกฎหมาย การศึกษา และจิตวิทยา เพื่อเพิ่มประสิทธิภาพและความยุติธรรม

บทสรุปส่งท้าย - สิ่งที่ได้เรียนรู้

• ภาษามากกว่า 7,000 ภาษาในโลกมีโครงสร้างและวิธีใช้ที่แตกต่างกันอย่างลึกซึ้ง และส่งผลต่อวิธีคิดของผู้พูด
• ภาษาสามารถกำหนดวิธีที่เรารับรู้ทิศทาง เวลา ตัวเลข สี และแม้แต่ความรู้สึกผิดชอบชั่วดี
• ชุมชน Kuuk Thaayorre ใช้ทิศทางจริงแทนคำว่า “ซ้าย” และ “ขวา” ส่งผลให้พวกเขามีความสามารถในการระบุตำแหน่งและทิศทางที่ยอดเยี่ยม
• ภาษาที่มีคำศัพท์แยกแยะสีหรือจำนวนที่ละเอียดช่วยให้ผู้พูดสามารถรับรู้และคิดเรื่องเหล่านั้นได้แตกต่างและแม่นยำกว่า
• การใช้โครงสร้างประโยคที่แตกต่างกันส่งผลต่อวิธีที่ผู้คนรับรู้เหตุการณ์และความรับผิดชอบ
• ความหลากหลายทางภาษาเป็นสิ่งล้ำค่าและกำลังเสี่ยงสูญพันธุ์ ซึ่งทำให้การอนุรักษ์และการศึกษาเป็นเรื่องสำคัญ
• ความเข้าใจในความสัมพันธ์ระหว่างภาษาและความคิดช่วยให้เราตั้งคำถามกับวิธีคิดของตัวเองและเปิดรับมุมมองใหม่ ๆ