วิธีสังเกตคนโกหก: ศาสตร์และศิลป์แห่งการจับโกหกในชีวิตประจําวัน

ในแต่ละวัน เราต้องเผชิญกับความจริงและความเท็จที่ปะปนกันอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้ บางครั้งเราอาจถูกโกหกตั้งแต่ 10 ถึง 200 ครั้งต่อวัน โดยที่เราไม่ทันรู้ตัว คลิปวิดีโอจาก TED ที่มี Pamela Meyer เป็นผู้บรรยาย ได้นำเสนอข้อมูลที่น่าสนใจเกี่ยวกับการจับโกหกและทำความเข้าใจพฤติกรรมของผู้โกหกอย่างลึกซึ้ง ซึ่งช่วยให้เราเห็นภาพใหม่ของการโกหกที่ไม่ได้เป็นเพียงเรื่องผิดศีลธรรมอย่างเดียว แต่ยังเป็นส่วนหนึ่งของสังคมและจิตวิทยามนุษย์ที่ซับซ้อน บทความนี้จะสรุปและวิเคราะห์เนื้อหาที่สำคัญ พร้อมทั้งแง่มุมที่น่าคิดเกี่ยวกับความซับซ้อนของการโกหกในชีวิตประจำวัน

เมื่อเริ่มต้น Pamela Meyer เสนอความคิดที่อาจทำให้หลายคนรู้สึกประหลาดใจและอาจรู้สึกไม่สบายใจ นั่นคือ “คนที่นั่งข้างๆ เรา ไม่ว่าจะขวาหรือซ้าย หรือแม้แต่ตัวเราเอง ล้วนเป็นคนโกหก” การโกหกไม่ได้จำกัดอยู่แค่ในนิยายหรือการกระทำผิดชัดเจน แต่เกิดขึ้นในทุกระดับของความสัมพันธ์และสังคม

ความจริงที่ว่า “ทุกคนโกหก” นั้นถูกสนับสนุนด้วยงานวิจัยล่าสุดที่พบว่าโดยเฉลี่ยแล้วคนเราสามารถโกหกได้ตั้งแต่ 10 ถึง 200 ครั้งต่อวัน โดยส่วนมากเป็น “โกหกขาว” (white lies) หรือโกหกที่ดูเหมือนไม่เป็นอันตราย เช่น การชมเชยเพื่อรักษาน้ำใจ หรือการปกป้องความรู้สึกของผู้อื่น

อย่างไรก็ดี การโกหกมีทั้งแบบที่ไม่เป็นอันตรายและแบบที่ส่งผลเสียอย่างร้ายแรง เช่น การโกหกในระดับองค์กรหรือการเมืองที่ทำให้เกิดความเสียหายเป็นพันล้านดอลลาร์ หรือแม้แต่การโกหกที่ส่งผลต่อความมั่นคงของประเทศและชีวิตของผู้คน เช่น กรณีของสายลับสองหน้าและคดีอื้อฉาวทางการเงิน

หนึ่งในแนวคิดที่น่าสนใจที่สุดที่ Pamela Meyer นำเสนอ คือ “การโกหกเป็นการกระทำแบบร่วมมือ” กล่าวคือ การโกหกจะไม่มีพลังใดๆ หากไม่มีฝ่ายหนึ่งยอมรับและเชื่อในเรื่องนั้น หากเราถูกโกหก ก็เพราะเราอนุญาตให้ตัวเองตกเป็นเหยื่อของการโกหกนั้นโดยไม่รู้ตัว

นี่คือเหตุผลที่การจับโกหกไม่ใช่เรื่องง่าย เพราะมันเกี่ยวข้องกับการแสดงออกของทั้งสองฝ่าย ทั้งผู้พูดและผู้ฟัง ซึ่งผู้พูดต้อง “สร้างเรื่องโกหก” ให้ดูเหมือนจริง ส่วนผู้ฟังต้อง “ยอมรับ” เรื่องนั้นด้วยใจ

แต่เมื่อการโกหกเกิดขึ้นในระดับองค์กรหรือประเทศ ผลกระทบที่ตามมาอาจร้ายแรงและกว้างขวาง เช่น คดี Enron หรือการโกงของ Bernie Madoff ที่สร้างความเสียหายทางการเงินมหาศาล และทำลายความเชื่อมั่นในระบบ

Henry Oberlander ผู้เป็นหนึ่งในนักต้มตุ๋นที่ทรงอิทธิพลที่สุดในประวัติศาสตร์ เคยกล่าวไว้ว่า “ทุกคนพร้อมจะให้สิ่งที่เราต้องการ” ซึ่งสะท้อนให้เห็นว่าการโกหกมักเกิดขึ้นเพื่อตอบสนองความต้องการหรือความอยากของเรา ไม่ว่าจะเป็นความรัก การยอมรับ ความมั่นคง หรือความสำเร็จ

ความอยากเหล่านี้สร้างช่องว่างระหว่างสิ่งที่เราเป็นจริงกับสิ่งที่เราปรารถนา และการโกหกจึงเป็นวิธีหนึ่งที่มนุษย์ใช้เพื่อ “เติมเต็มช่องว่าง” นั้น แม้จะเป็นการแสดงออกที่ไม่ตรงกับความจริงก็ตาม

การยอมรับความจริงนี้ไม่ใช่เรื่องง่าย เพราะมันทำให้เราต้องเผชิญหน้ากับความไม่สมบูรณ์แบบของตัวเอง และยอมรับว่าเราอาจไม่ได้เป็นคนที่ดีที่สุดในทุกด้านที่เราต้องการ แต่การเข้าใจเรื่องนี้ช่วยให้เรามีความเมตตาต่อตัวเองและผู้อื่นมากขึ้น

การโกหกไม่ได้เป็นสิ่งแปลกปลอมในสังคมมนุษย์ แต่เป็นส่วนหนึ่งของวัฒนธรรมและประวัติศาสตร์ที่ยาวนาน ตั้งแต่ในวรรณกรรมอย่างดันเต้ เชกสเปียร์ หรือแม้แต่ในพระคัมภีร์และข่าวสารต่างๆ ที่เล่าถึงความจริงและความเท็จผสมผสานกัน

นักวิจัยพบว่า สปีชีส์ที่มีความฉลาดสูง มักมีแนวโน้มที่จะโกหกหรือหลอกลวงมากกว่า เพราะมันเป็นกลไกทางวิวัฒนาการที่ช่วยให้สามารถเอาชนะคู่แข่งและสร้างความได้เปรียบในสังคม

ตัวอย่างที่น่าสนใจคือ กอริลล่าที่ชื่อ Koko ซึ่งได้รับการฝึกฝนให้ใช้ภาษามือในการสื่อสาร แต่ก็ยังแสดงพฤติกรรมที่เหมือนกับการ “โกหก” เช่น การโยนความผิดให้กับตุ๊กตาของเธอเมื่อเกิดปัญหา

การโกหกเริ่มปรากฏตั้งแต่ในวัยเด็ก โดยมีพัฒนาการที่ชัดเจนตามช่วงอายุ เช่น

ในวัยรุ่นและวัยผู้ใหญ่ การโกหกจะซับซ้อนขึ้นและเกี่ยวข้องกับบริบททางสังคมที่หลากหลาย เช่น การโกหกในความสัมพันธ์ การโกหกในที่ทำงาน หรือการโกหกในโลกออนไลน์ที่มีทั้งมิตรภาพปลอมและการแอบอ้างตัวตน

Pamela Meyer แนะนำว่าเราสามารถเรียนรู้วิธีจับโกหกได้จากการสังเกตพฤติกรรมและลักษณะการพูดของผู้คน โดยแบ่งเป็น 2 รูปแบบหลัก คือ การวิเคราะห์คำพูดและการวิเคราะห์ภาษากาย

ผู้โกหกมักใช้ภาษาที่เป็นทางการหรือห่างเหินมากกว่าปกติ เพื่อสร้างระยะห่างกับเรื่องที่โกหก เช่น การใช้คำว่า “ผู้หญิงคนนั้น” แทนการใช้ชื่อ หรือการปฏิเสธแบบไม่เป็นธรรมชาติและซ้ำซาก

ตัวอย่างที่ชัดเจนคือคำพูดของ Bill Clinton ที่ปฏิเสธเรื่องความสัมพันธ์กับ Monica Lewinsky โดยใช้คำพูดที่เป็นทางการและพยายามหลีกเลี่ยงรายละเอียด

ภาษากายเป็นเครื่องมือที่ทรงพลังในการจับโกหก เพราะผู้โกหกไม่สามารถควบคุมสัญญาณทางกายภาพได้ทั้งหมด เช่น การยิ้มปลอมที่ไม่ถึงดวงตา หรือการทำท่าทางที่ไม่สอดคล้องกับคำพูด

ตัวอย่างเช่น การยิ้มที่แท้จริงจะกระตุ้นกล้ามเนื้อรอบดวงตา แต่การยิ้มปลอมจะเห็นได้ชัดเจนว่าแค่ปากเท่านั้นที่ยิ้ม

นอกจากนี้ ผู้โกหกมักจะมีพฤติกรรมที่บ่งบอกความเครียด เช่น การเปลี่ยนท่าทางบ่อยๆ การหลบสายตา หรือการใช้มือปิดปาก

ผู้ที่พูดความจริงมักจะเล่าเรื่องอย่างเป็นธรรมชาติ มีรายละเอียดที่สมเหตุสมผล และพร้อมจะตอบคำถามเพิ่มเติมอย่างสุจริต ในขณะที่ผู้โกหกมักจะเล่าเรื่องด้วยรายละเอียดเกินความจำเป็นหรือจัดเรียงลำดับเหตุการณ์ผิดปกติ

ตัวอย่างจากกรณีของ John Edwards ที่ถูกตั้งคำถามเรื่องบุตรนอกสมรส แสดงให้เห็นถึงความไม่สอดคล้องกันระหว่างคำพูดและท่าทาง เช่น การพยักหน้า “ใช่” แต่ส่ายหัว “ไม่ใช่” พร้อมกับการเคลื่อนไหวร่างกายที่ไม่มั่นคง

อารมณ์เป็นอีกหนึ่งตัวบ่งชี้ที่สำคัญ โดยเฉพาะ “ความรู้สึกดูถูก” ซึ่งเป็นสัญญาณที่รุนแรงและยากจะปกปิด ความรู้สึกนี้มักแสดงออกผ่านการแสดงสีหน้าแบบไม่สมมาตร เช่น มุมปากที่ยกขึ้นหรือลงเพียงข้างเดียว

ความรู้สึกดูถูกมีความเชื่อมโยงกับความรู้สึกเหนือกว่าและมักเป็นอารมณ์ที่รักษายากที่สุด ซึ่งต่างจากความโกรธที่ยังสามารถแก้ไขและฟื้นฟูความสัมพันธ์ได้

ในยุคปัจจุบัน เทคโนโลยีทางการแพทย์และวิทยาศาสตร์ เช่น เครื่องติดตามการเคลื่อนไหวของตา, สแกน MRI หรือเครื่องวัดคลื่นสมอง กำลังถูกพัฒนาเพื่อช่วยในการตรวจจับการโกหก แต่ Pamela Meyer ตั้งคำถามว่า เราต้องการจริงหรือที่จะมี “เครื่องมือหนัก” เหล่านี้มาใช้ในชีวิตประจำวัน หรือเราจะเลือกใช้ความสามารถของมนุษย์ในการสังเกตและเข้าใจพฤติกรรมของกันและกัน

ความโปร่งใสในโลกยุคดิจิทัลที่มีการแชร์ข้อมูลอย่างรวดเร็วและต่อเนื่อง ทำให้ความเป็นส่วนตัวลดน้อยลง แต่ก็ไม่ได้หมายความว่าเราจะสามารถพึ่งพาเทคโนโลยีได้อย่างเต็มที่ เพราะการอ่าน “ตัวตน” และ “เจตนา” ของคนยังคงเป็นงานที่ต้องใช้ความละเอียดอ่อนและความเข้าใจในระดับสูง

สุดท้าย Pamela Meyer เน้นย้ำว่า ความซื่อสัตย์ไม่ใช่แค่เรื่องของการบอกความจริง แต่เป็น “คุณค่า” ที่ต้องรักษาไว้ในสังคม เพื่อให้เกิดความไว้วางใจและความสัมพันธ์ที่แข็งแรง

การเรียนรู้ที่จะสังเกตและเข้าใจการโกหก ไม่ได้หมายความว่าเราควรจะกลายเป็นคนขี้ระแวงหรือสงสัยผู้อื่นตลอดเวลา แต่เป็นการเพิ่มพูนความเข้าใจในธรรมชาติของมนุษย์ และช่วยให้เราตัดสินใจได้ดีขึ้นว่าเมื่อไรควรเชื่อและเมื่อไรควรระวัง

เมื่อเรารวมศาสตร์ของการจับโกหกเข้ากับศิลป์ของการสื่อสารและความสัมพันธ์ เราจะสามารถสร้างโลกที่ “ความจริง” มีพลังมากขึ้น และลดพื้นที่ให้กับการหลอกลวงได้อย่างมีความหมาย