คำถามที่หลายคนเคยสงสัยคือ “เราสามารถสร้างเซลล์สมองใหม่ในวัยผู้ใหญ่ได้หรือไม่?” เป็นเรื่องที่ยังมีความเข้าใจผิดและความลึกลับมากมายในวงการแพทย์และวิทยาศาสตร์สมอง แต่จากงานวิจัยล่าสุดที่น่าตื่นเต้นและข้อมูลจากนักประสาทวิทยาชื่อดังอย่าง แซนดรีน เทอรูต์ (Sandrine Thuret) ได้เปิดเผยว่า สมองของเรายังสามารถผลิตเซลล์สมองใหม่ได้ในวัยผู้ใหญ่ผ่านกระบวนการที่เรียกว่า “Neurogenesis” หรือการสร้างเซลล์ประสาทใหม่ ซึ่งมีผลอย่างมากต่อความจำ อารมณ์ และสุขภาพสมองโดยรวม
Neurogenesis คืออะไร? และทำไมจึงสำคัญ
Neurogenesis คือกระบวนการที่สมองสร้างเซลล์ประสาทหรือ “neurons” ใหม่ขึ้นมา โดยปกติเรามักคิดว่าเซลล์สมองที่มีนั้นจะถูกสร้างขึ้นตั้งแต่แรกเกิดและไม่เพิ่มขึ้นอีกในวัยผู้ใหญ่ แต่การค้นพบล่าสุดได้เปลี่ยนแนวคิดนี้ไปอย่างสิ้นเชิง โดยเฉพาะในส่วนของ “ฮิปโปแคมปัส” (hippocampus) ซึ่งเป็นโครงสร้างสมองที่มีหน้าที่สำคัญในการเรียนรู้ ความจำ อารมณ์ และการรับรู้เชิงพื้นที่
นักวิจัย Jonas Frisén จากสถาบัน Karolinska ได้ประเมินว่ามนุษย์ผลิตเซลล์สมองใหม่ประมาณ 700 เซลล์ต่อวันในฮิปโปแคมปัส แม้จำนวนนี้อาจดูน้อยเมื่อเทียบกับเซลล์สมองทั้งหมดที่มีพันล้านเซลล์ แต่เซลล์ใหม่เหล่านี้มีบทบาทสำคัญในการทดแทนเซลล์สมองที่เสื่อมสภาพตามวัย เมื่อเราอายุ 50 ปี เซลล์สมองส่วนใหญ่ที่เรามีตั้งแต่เกิดจะถูกแทนที่ด้วยเซลล์ใหม่เหล่านี้แทน
บทบาทของเซลล์สมองใหม่ในความจำและอารมณ์
เซลล์สมองใหม่มีความสำคัญต่อการเรียนรู้และการสร้างความจำ โดยเฉพาะความจำเชิงพื้นที่ เช่น การจำเส้นทางหรือการหาตำแหน่งสิ่งของในสถานที่ที่คุ้นเคย นอกจากนี้ยังช่วยเพิ่ม “คุณภาพ” ของความจำ ทำให้เราสามารถแยกความแตกต่างของความทรงจำที่คล้ายคลึงกันได้ เช่น การหาจักรยานที่จอดไว้ในตำแหน่งที่เปลี่ยนไปเล็กน้อยในแต่ละวัน
นอกจากนี้ Neurogenesis ยังเชื่อมโยงกับอารมณ์และสุขภาพจิต เช่น ภาวะซึมเศร้า งานวิจัยในสัตว์ทดลองแสดงให้เห็นว่าระดับของ neurogenesis ที่ลดลงสัมพันธ์กับอาการซึมเศร้า และการให้ยาต้านซึมเศร้าสามารถกระตุ้นการสร้างเซลล์สมองใหม่และบรรเทาอาการได้อย่างชัดเจน
สิ่งที่ควรรู้เกี่ยวกับการควบคุม Neurogenesis
หนึ่งในคำถามสำคัญคือ “เราสามารถควบคุมหรือเพิ่มการสร้างเซลล์สมองใหม่ได้หรือไม่?” คำตอบคือ “ได้” และนี่คือสิ่งที่แซนดรีน เทอรูต์ ได้นำเสนอผ่านการทดลองและงานวิจัยต่างๆ ที่พิสูจน์ว่าเราสามารถปรับเปลี่ยนพฤติกรรมและวิถีชีวิตเพื่อส่งเสริมกระบวนการนี้ได้อย่างมีนัยสำคัญ
ปัจจัยที่เพิ่ม Neurogenesis
- การเรียนรู้และการศึกษา – การกระตุ้นสมองด้วยการเรียนรู้สิ่งใหม่ๆ ช่วยเพิ่มการสร้างเซลล์สมองใหม่อย่างชัดเจน
- การออกกำลังกาย – ไม่จำเป็นต้องเป็นแค่การวิ่ง แต่การออกกำลังกายที่เพิ่มการไหลเวียนของเลือดในสมอง เช่น การออกกำลังกายแบบแอโรบิก จะช่วยกระตุ้น Neurogenesis
- อาหาร – การรับประทานอาหารที่เหมาะสม เช่น โอเมกา-3 ที่พบในปลาแซลมอน, ฟลาโวนอยด์ในช็อกโกแลตดำและบลูเบอร์รี่, และการลดปริมาณแคลอรี่อย่างเหมาะสม ล้วนส่งผลดีต่อการสร้างเซลล์สมองใหม่
- เพศสัมพันธ์ – ถึงจะฟังดูน่าประหลาดใจ แต่กิจกรรมนี้ก็ช่วยเพิ่มการสร้างเซลล์สมองใหม่ได้เช่นกัน แต่ต้องรักษาสมดุลไม่ให้ส่งผลเสีย เช่น การนอนไม่พอ
ปัจจัยที่ลด Neurogenesis
- ความเครียด – เป็นตัวลดการผลิตเซลล์สมองใหม่อย่างมีนัยสำคัญ
- การนอนหลับไม่เพียงพอ – ส่งผลให้ระดับ Neurogenesis ลดลงและส่งผลต่อความจำและอารมณ์
- อาหารที่มีไขมันอิ่มตัวสูง – มีผลเสียต่อการสร้างเซลล์สมองใหม่
- การดื่มแอลกอฮอล์มากเกินไป – ลดการสร้างเซลล์สมองใหม่ แต่สาร resveratrol ในไวน์แดงอาจช่วยปกป้องเซลล์สมองใหม่ได้บ้าง
การค้นพบที่น่าสนใจเพิ่มเติมเกี่ยวกับ Neurogenesis
แซนดรีนยังเล่าถึงการค้นพบที่น่าสนใจเกี่ยวกับผลของเนื้อสัมผัสอาหารในวัฒนธรรมญี่ปุ่น ที่พบว่าอาหารที่มีเนื้อสัมผัสดี เช่น ต้องเคี้ยวหรือบด จะส่งผลดีต่อการสร้างเซลล์สมองใหม่ ต่างจากอาหารเหลวหรือเนื้อสัมผัสนุ่มที่อาจทำลายกระบวนการนี้ ซึ่งเป็นการชี้ให้เห็นว่าไม่ใช่แค่ชนิดอาหารเท่านั้น แต่ยังรวมถึงลักษณะการกินก็มีผลต่อสุขภาพสมองด้วย
Quote คำพูดกระแทกใจ
"Neurogenesis is a primary target if we want to improve memory formation or mood, or even prevent the decline that comes with aging or stress."
(การสร้างเซลล์สมองใหม่เป็นเป้าหมายหลักถ้าเราต้องการพัฒนาการสร้างความจำหรืออารมณ์ รวมถึงป้องกันการเสื่อมถอยที่มาพร้อมกับวัยและความเครียด)
การนำไปใช้ในชีวิต
จากข้อมูลและงานวิจัยเหล่านี้ เราสามารถปรับเปลี่ยนวิถีชีวิตเพื่อส่งเสริมการสร้างเซลล์สมองใหม่ได้อย่างเป็นรูปธรรม เช่น
- เรียนรู้สิ่งใหม่ๆ อย่างสม่ำเสมอ เพื่อกระตุ้นสมอง
- ออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ โดยเน้นกิจกรรมที่เพิ่มการไหลเวียนของเลือดไปยังสมอง เช่น การเดินเร็ว วิ่ง หรือปั่นจักรยาน
- ควบคุมความเครียด ด้วยเทคนิคการผ่อนคลาย เช่น การทำสมาธิ โยคะ หรือกิจกรรมที่ชอบ
- นอนหลับให้เพียงพอ อย่างน้อย 7-8 ชั่วโมงต่อคืน
- รับประทานอาหารที่ดีต่อสมอง เช่น ปลาแซลมอน ช็อกโกแลตดำ บลูเบอร์รี่ และลดอาหารที่มีไขมันอิ่มตัวสูง
- รักษาสมดุลของกิจกรรมทางเพศ อย่างเหมาะสม
- เลือกอาหารที่มีเนื้อสัมผัสหลากหลาย เพื่อกระตุ้นประสาทสัมผัสที่หลากหลายและส่งเสริมสุขภาพสมอง
บทสรุปส่งท้าย - สิ่งที่ได้เรียนรู้
- สมองของเรายังสามารถสร้างเซลล์สมองใหม่ได้ในวัยผู้ใหญ่ผ่านกระบวนการ neurogenesis โดยเฉพาะในส่วนของฮิปโปแคมปัส
- เซลล์สมองใหม่มีบทบาทสำคัญในการเรียนรู้ ความจำ และอารมณ์ รวมถึงช่วยป้องกันภาวะซึมเศร้า
- เราสามารถกระตุ้นกระบวนการ neurogenesis ได้ผ่านการเรียนรู้ การออกกำลังกาย อาหารที่เหมาะสม และการดูแลสุขภาพจิต
- ปัจจัยเชิงลบ เช่น ความเครียด การนอนน้อย อาหารไขมันสูง และการดื่มแอลกอฮอล์มากเกินไป ลดการสร้างเซลล์สมองใหม่
- การเลือกอาหารที่มีเนื้อสัมผัสและความหลากหลายเป็นอีกหนึ่งปัจจัยที่ส่งผลต่อสุขภาพสมอง
การเข้าใจและดูแล neurogenesis ไม่เพียงแต่ช่วยให้สมองทำงานได้ดีขึ้น แต่ยังเป็นกุญแจสำคัญในการส่งเสริมสุขภาพจิตและคุณภาพชีวิตในระยะยาว
